حافظه انسان قدرتمند ترین حافظه شناخته شده در طول تاریخ است. مغز انسان توانایی ذخیره حدودا ۲.۵ میلیون گیگابایت اطلاعات پر خود دارند. اکثر مردم از این قدرت خارق العاده مغز خود بی خبرند و گمان میکنند توانایی ذخیره اطلاعات زیاد را در ذهن ندارند. اما حافظه انسان منبعی شگفت انگیز برای ذخیره اطلاعات است. داشتن حافظه قوی برای هر فرد اهمیت زیادی دارد چرا که امروزه بسیاری از کار ها وابسته آن است. در این مقاله راجع به حافظه صریح و ضمنی صحبت می کنیم.
از ابتدا که وارد مدرسه می شویم با دروس حفظی و مطالب علمی رو به رو می شویم که باید توانایی یادگیری آنها را داشته باشیم. در بسیاری از موقعیت های شغلی توانایی های ذهنی و مغزی برای ما بسیار مهم هستند. این موارد از جمله چیز های مهمی هستند که در آینده شغلی ما تاثیر زیادی دارد.
گذشته از اینها برای ما بسیار پیش آمده است که جای چیز هایی را فراموش کنیم یا مطالب مهم را نتوانیم درست به خاطر بسپریم. بدین تربیب حافظه برای ما اهمیت زیادی دارد.
حافظه به بخش های مختلفی تقسیم میشود. در ابتدا حافظه انسان به سه دسته تقسیم میشوند. این سه دسته عبارت اند از:
- حافظه کوتاه مدت
- حافظه بلند مدت
- حافظه حسی
اما در کنار اینها حافظه انسان از دو نوع حافظه صریح و ضمنی است که در ادامه به برسی آنها میپردازیم.
حافظه صریح و ضمنی
حافظه به دسته‌های مختلفی تقسیم میشود، از جمله حافظه صریح (یا اعمالی) و حافظه ضمنی (یا بدون وعی). این دو نوع حافظه در فرآیند ذخیره و بازیابی اطلاعات مغز نقش مهمی ایفا میکنند. به طور کلی، حافظه به عنوان توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعات در طول زمان تعریف میشود.
حافظه صریح و حافظه ضمنی دو نوع حافظه‌ای هستند که در فرآیند یادگیری، ذخیره‌سازی و بازیابی اطلاعات دخیل هستند. این دو نوع حافظه به صورت متفاوت عمل میکنند و وظایف مختلفی را در فرآیندهای شناختی انسان ایفا میکنند. در ادامه، مقایسه‌ای اجمالی بین حافظه صریح و حافظه ضمنی آورده شده است:
تفاوت‌ها:
تمرکز آگاهی: حافظه صریح نیاز به تمرکز و توجه آگاهانه دارد، در حالی که حافظه ضمنی بدون نیاز به تمرکز آگاهانه اطلاعات را ذخیره و بازیابی می‌کند.
نوع اطلاعات: حافظه صریح بیشتر برای اطلاعات معنایی و تجربیات آگاهانه استفاده میشود، در حالی که حافظه ضمنی معمولاً برای مهارت‌ها، الگوهای رفتاری و انگیزش غیرآگاهانه استفاده میشود.
فرآیند بازیابی: بازیابی اطلاعات از حافظه صریح با تمرکز و توجه فعال انجام میشود، در حالی که بازیابی اطلاعات از حافظه ضمنی به صورت ناخودآگاه و بدون تمرکز فعال صورت می‌گیرد.
هر دو نوع حافظه در تجربه و عملکرد انسان نقش مهمی دارند و با ترکیب همکاری‌هایشان، امکانات یادگیری و تصمیم‌گیری‌های مؤثرتری را برای انسان به ارمغان می‌آورند.
حافظه صریح (Explicit Memory)
تعریف: حافظه صریح به حافظه کنترل‌شده و آگاهانه اطلاعات و تجربیات را می‌گوید که برای دستیابی به آنها نیاز به تمرکز و توجه فعال داریم.
فرآیندهای مشابه: یادگیری عبارات، اطلاعات مفهومی، حقایق، رویدادهای مهم، تاریخچه شخصی و آموخته‌های آکادمیک.
نمونه‌ها: یادگیری نام یک شهر، حفظ یک دستورالعمل، تاریخ مهم و روز تولد یک نفر.
فرآیند بازیابی: بازیابی اطلاعات از حافظه صریح با تمرکز و توجه فعال انجام میشود.
حافظه صریح به توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعاتی اشاره دارد که به طور آگاهانه و با فهم از محتوای آنها انجام میشود. این نوع حافظه شامل اطلاعات معنوی و شناختی است که میتوان به صورت واضح و آگاهانه به خاطر آورد. برای مثال، حافظه صریح شامل یادگیری مفاهیم درس‌ها، خاطرات زندگی روزمره، اطلاعات تاریخی و دانش عمومی میشود.
حافظه صریح یکی از دسته‌های حافظه‌های انسانی است که به توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعاتی می‌پردازد که به طور آگاهانه و با فهم از محتوای آنها انجام میشود. این نوع حافظه نیاز به تلاش آگاهانه برای یادگیری، ذخیره و بازیابی اطلاعات دارد و به عنوان حافظه اعمالی یا حافظه آگاهانه نیز شناخته میشود.
ویژگی‌ها
حافظه صریح دارای ویژگی های بسیاری است. این ویژگی ها برای ما از آنجایی مهم هستند که با خواسته خود میخواهیم اطلاعاتی را حنما به خاطر بسپریم.
ذخیره آگاهانه اطلاعات:
اطلاعات در حافظه صریح به صورت آگاهانه و با فهم از محتوای آنها ذخیره میشوند و هنگام بازیابی نیز با آگاهی به محتوا یادآوری می‌آیند. ذخیره آگاهانه اطلاعات در حافظه صریح به این معناست که اطلاعات و دانش را با استفاده از تمرکز و توجه آگاهانه ذخیره و بازیابی می‌کنید. این نوع حافظه به شما امکان می‌دهد تا به طور مستقیم و هدفمند اطلاعات را ذخیره کرده و در زمان‌های مورد نیاز بازیابی کنید.
تعمیم و انتقال دانش:
این نوع حافظه به انسان‌ها امکان می‌دهد تا مفاهیم، اطلاعات و دانشی که به طور معنادار یاد گرفته‌اند را به طیف گسترده‌تری از موقعیت‌ها و زمان‌ها انتقال دهند. یعنی میتوانیم آموخته های خود را که به طور دلخواه یاد گرفتیم با رمز گذاری در ذهن ثبت کرده و در مواقع مورد نیاز از آنها استفاده کنیم. بازیابی این اطلاعات معمولا با تمرین و تکرار راحت تر انجام میشوند
استفاده از زبان و نمادها:
حافظه صریح با استفاده از زبان، نمادها و مفاهیم معنوی اطلاعات را ذخیره می‌کند. این به انسان‌ها امکان می‌دهد تا اطلاعات را به شکل قابل فهم و منظم ذخیره کنند.
تصمیم گیری:
افراد با حافظه صریح به توانایی خود در یادگیری و ذخیره اطلاعات اعتماد دارند و از این حافظه برای تصمیم‌گیری‌ها و عملکردهای روزمره‌شان استفاده میکنند. در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با شغل و کار، حافظه صریح به شما امکان می‌دهد اطلاعات مهم مانند مهارت‌ها، تجربیات گذشته، تصمیم‌های پیشین و نتایج آنها را در نظر بگیرید. در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با خانواده هم، اطلاعات مربوط به تجربیات خانوادگی، ترجیحات اعضای خانواده و دستاوردهای گذشته می‌تواند کمک کننده باشد. همچنین در تعاملات اجتماعی و تصمیم‌گیری‌های مرتبط با ارتباطات انسانی، اطلاعات درباره تجربیات قبلی، دستاوردها و نتایج رفتارهای مشابه می‌توانند به شما کمک کنند.
حافظه صریح کمکی در یادگیری:
حافظه صریح به انسان‌ها کمک می‌کند تا مفاهیم و دانش جدید را به یاد بیاورند و از آنها در تصمیم‌گیری‌ها و مواجهه با موقعیت‌های جدید استفاده کنند.
مثال‌هایی از حافظه صریح شامل یادگیری دروس در مدرسه، یادگیری شماره تلفن‌ها، حفظ آدرس‌ها، یادآوری خاطرات زندگی روزمره و اطلاعات دانشی هستند. این نوع حافظه از نوع‌های مهمی است که در فرآیند یادگیری و استفاده از دانش و اطلاعات معناپذیر و کمک می‌کند.
اهمیت حافظه صریح
ارزش و اهمیت حافظه صریح برای ما هنگامی مشهود است که خود قصد به خاطر سپردن اطلاعات و بازیابی آن را داریم. همانطور که گفتیم کار حافظه صریح ذخیره اطلاعاتی است که خود قصد به خاطر سپردن آن را داریم. بدین ترتیب در بسیاری از کار های روزمره از حافظه صریح خود استفاده میکنیم. برای حفظ کردن یک شماره تلفن یا به خاطر سپردن موارد مورد نیاز در طول روز یا حتی به یادآوردن یک لیست خرید به حافظه صریح خود نیازمندیم.
حافظه ضمنی (Implicit Memory)
تعریف: حافظه ضمنی به حافظه ناخودآگاه اطلاعات و تجربیات که بدون نیاز به تمرکز آگاهانه ذخیره و بازیابی میشوند، اشاره دارد.
فرآیندهای مشابه: یادگیری مهارت‌های حرکتی، الگوهای عادات، شرایط زمانی، تجربیات احساسی و انگیزشی.
نمونه‌ها: رانندگی، راه‌روی خودکار، نواختن یک ساز موسیقی، عادات رفتاری.
فرآیند بازیابی: بازیابی اطلاعات از حافظه ضمنی به طور ناخودآگاه و بدون نیاز به تمرکز فعال انجام میشود.
حافظه ضمنی به توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعاتی اشاره دارد که بدون نیاز به آگاهی آگاهانه از محتوای آنها انجام میشود. این نوع حافظه شامل اطلاعاتی است که برخوردهای روزمره و تجربیات کمتر آگاهانه ذخیره میشوند و در زمان‌های خاص، بدون نیاز به تلاش آگاهانه، به خاطر آورده میشوند. مانند یادگیری مهارت‌های حرکتی مانند رانندگی یا دوچرخه‌سواری، تشخیص چهره‌ها، تجربیات احساسی و تجربه‌های حسی.
در کارکردهای مختلف مغز، هر دو نوع حافظه در کنار هم عمل میکنند. حافظه صریح به ما اجازه می‌دهد اطلاعاتی را که به طور آگاهانه یاد می‌گیریم و بازیابی میکنیم، حفظ کنیم، در حالی که حافظه ضمنی تجربیات بی‌وعی و کمتر آگاهانه را ذخیره و بازیابی می‌کند.
وقتی که نوای آهنگی را جایی می شنویم و بدون خواسته خود آن را به یاد می آوریم با حافظه ضمنی این اطلاعات را ذخیره کرده ایم.
ویژگی‌ها
حافظه ضمنی برای ما کاربرد های مهمی دارد و ویژگی های آن از حیث های متفاوتی مورد بحث هستند. از این نظر که با استفاده درست از آن میتوان قدرت یادگیری را افزایش داد.
بدون وعی و آگاهی آگاهانه:
اطلاعات در حافظه ضمنی بدون نیاز به آگاهی و فهم آگاهانه از محتوای آنها ذخیره و بازیابی میشوند. به عبارت دیگر، انسان به صورت ناخودآگاه این نوع اطلاعات را درک و تجربه می‌کند. یعنی بدون اینکه بخواهیم و متوجه آن باشیم برخی از اطلاعات در این بخش از حافظه ما ذخیره میشوند. این ویژگی از حافظه ضمنی را میتوان با حافظه صریح ترکیب کرد و نتیجه بهتری در بخاطر سپردن اطلاعات گرفت.
یادگیری مهارت‌های حرکتی:
حافظه ضمنی به انسان‌ها اجازه می‌دهد مهارت‌های حرکتی مانند رانندگی، دوچرخه‌سواری، نواختن موسیقی و غیره را یاد بگیرند. این نوع یادگیری با تمرین مکرر و تکرار انجام میشود. یادگیری مهارت‌ها با استفاده از حافظه ضمنی یکی از روش‌های مؤثر برای بهبود عملکرد و تسلط بر مهارت‌هاست. حافظه ضمنی امکان ذخیره و بازیابی تجربیات حرکتی و زمینه‌های دیگر را بدون نیاز به تفکر آگاهانه ایجاد می‌کند.تکرار و تمرین مکرر مهارت‌ها، اطلاعات حافظه ضمنی را تقویت می‌کند. این تمرین‌ها باعث میشود تجربیات حرکتی به صورت ناخودآگاه در حافظه ضمنی ذخیره شوند و در طول زمان تسلط شما بر مهارت‌ها بهبود پیدا کند.
تشخیص چهره‌ها :
حافظه ضمنی به انسان‌ها امکان می‌دهد که به طور ناخودآگاه چهره‌ها، صداها، ویژگی‌ها و معتبرت‌های مختلف را تشخیص دهند. این فرآیند بسیار مهم است و به انسان‌ها اجازه می‌دهد که افراد مختلف را بر اساس ویژگی‌های چهره‌شان تشخیص داده و ارتباطات اجتماعی موثری را برقرار کنند. به عبارت دیگر، این امکان را به ما می‌دهد که افراد را به یاد بیاوریم و تفاوت‌ها و تمایزهایشان را تشخیص دهیم. حافظه ضمنی اطلاعات تشخیصی مرتبط با چهره‌ها را در طول زمان ذخیره می‌کند. این اطلاعات شامل ویژگی‌های فیزیکی مانند اندازه چشمان، بینی، دهان و ویژگی‌های منحصر به فرد دیگر است.
تجربه‌های احساسی:
حافظه ضمنی تجربه‌های حسی مثل بو، طعم، صداها و تجربیات احساسی را ذخیره می‌کند و این تجربیات ممکن است به صورت ناگهانی و بدون نیاز به تلاش آگاهانه بازیابی شوند. ذخیره تجربه‌های احساسی توسط حافظه ضمنی به این معناست که این نوع حافظه امکان ذخیره و بازیابی تجربیات و احساسات احساسی را بدون نیاز به تفکر آگاهانه فراهم می‌کند. این فرآیند به شما امکان می‌دهد که در طی زمان به تجربیات احساسی‌تان در موقعیت‌های مختلف بازگردید و از آنها بهره ببرید.
تجربه‌های انگیزشی:
حافظه ضمنی به افراد اجازه می‌دهد تا تجربیات انگیزشی و احساساتی خود را در طول زمان حفظ کرده و در موقعیت‌های مشابه از آنها استفاده کنند. ذخیره تجربیات انگیزشی با حافظه ضمنی به این معناست که شما می‌توانید تجربیات، احساسات و وقایع مرتبط با انگیزه و انگیزش خود را بدون نیاز به تفکر آگاهانه ذخیره کنید و در زمان‌هایی که نیاز به آن دارید، بازیابی کنید. این فرآیند به شما امکان می‌دهد تا در مواقع کم‌انگیزه‌تر به تجربیات خوب گذشته تان فکر کنید و از آنها انگیزه بیشتری بگیرید.
حافظه ضمنی شامل تعاملات روزمره، تجربیات حسی مثل بوی خاصی در فضاهای خاص، تجربیات احساسی مثل حالات خوشحالی یا ناراحتی در موقعیت‌های خاص و تعاملات اجتماعی ناخودآگاه میشوند. این نوع حافظه به طور نهادی در تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهای روزمره ما نقش دارد.
اهمیت حافظه ضمنی
حافظه ضمنی یکی از مهمترین و ضروری‌ترین نوع‌های حافظه برای انسان است و در زندگی روزمره و تعاملات اجتماعی به طور فراگیر و بی‌وقفه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع حافظه دارای اهمیت‌های بسیاری برای انسان دارد.باید بتوانیم یاد بگیریم با شناخت ویژگی های و موارد مهم آن بهترین استفاده را در زندگی روزمره داشته باشیم.
- یادگیری مهارت‌ها و عادات: حافظه ضمنی به افراد امکان می‌دهد تا مهارت‌ها، عادات و تجربیات حرکتی را یاد بگیرند و با تکرار و تمرین بهبود آنها را تجربه کنند. به عنوان مثال، افراد مهارت‌های مانند رانندگی یا نواختن یک ساز موسیقی را از طریق حافظه ضمنی تسلط پیدا میکنند.
- شناخت محیط:حافظه ضمنی افراد را قادر می‌سازد تا به محیط اطراف خود آگاهی داشته باشند، اطلاعات مهم محیطی مانند مکان‌ها، چهره‌ها، صداها و اطلاعات حسی را به طور ناخودآگاه ذخیره و بازیابی کنند.
- تصمیم‌گیری‌های سریع: حافظه ضمنی به انسان‌ها امکان می‌دهد تا در موقعیت‌های ناگهانی و بدون نیاز به تفکر طولانی‌تر، تصمیم‌گیری‌های سریع انجام دهند. این نوع تصمیم‌گیری معمولاً به تجربه‌ها و الگوهای ذخیره شده در حافظه ضمنی برمی‌گردد.
اهمیت حافظه ضمنی در تسهیل تعاملات روزمره، یادگیری مهارت‌ها، تصمیم‌گیری‌های سریع و ارتباط با محیط اطراف و دیگران بسیار بالاست و بدون آن، زندگی و تعاملات انسان‌ها به شدت مختل خواهد شد.
بدون دیدگاه